Władza rodzicielska i alimenty na nowych zasadach

Jakie zmiany wprowadza nowelizacja?
Wprowadzono definicję pokrewieństwa (według której krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej a krewnymi w linii bocznej są osoby pochodzące od wspólnego przodka i nie są krewnymi w linii prostej, gdzie stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo) oraz powinowactwa (z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka, które trwa mimo ustania małżeństwa), szczegółowo uregulowano kwestie ustalenia rodziców dziecka w sprawach o przyznanie praw do opieki. Uznanie dziecka zastąpiono konstrukcją uznania ojcostwa, które ma opierać się na fakcie (oświadczeniu wiedzy, a nie oświadczeniu woli), a więc potwierdzeniu ojcostwa np. przy pomocy testów DNA - komentuje Grzegorz Pawelec - ekspert serwisu e-prawnik.pl. Dotychczas stosowano zasadę "oświadczenia woli", czyli uznania przez mężczyznę dziecka za swoje bez przeprowadzania badań. Z takiego oświadczenia mógł się on później wycofać. Oświadczenia konieczne do uznania ojcostwa mogą złożyć osoby, które ukończyły 16 lat i nie istnieją podstawy do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia, z tym że jeśli jeszcze nie ukończyły 18 lat lub są częściowo ubezwłasnowolnione, będą mogły złożyć te oświadczenia tylko przed sądem opiekuńczym. Przesłanką konieczną prawnej doniosłości uznania ojcostwa jest potwierdzenie przez matkę dziecka pochodzenia dziecka od mężczyzny przyznającego ojcostwo. Oświadczenie matki potwierdzającej ojcostwo nie będzie więc (tak jak w poprzednim stanie prawnym) jej zgodą na uznanie. Ponadto uregulowano sposób ustalenia macierzyństwa, zgodnie z którym matką dziecka jest tak kobieta, która je urodzi. Ma to znaczenie zwłaszcza w sytuacjach, kiedy kobieta nosi ciążę pochodzącą z komórki jajowej innej kobiety - mówi ekspert e-prawnik.pl.

Co oznacza zasada wzajemnego szacunku?
W sferze władzy rodzicielskiej i stosunkach między rodzicami a dziećmi również nastąpiły zmiany m.in. wprowadzono zasadę wzajemnego szacunku w relacjach pomiędzy rodzicami a dzieckiem.

Ma ona być brana pod uwagę w sytuacjach kryzysowych w rodzinie, np. podczas separacji, rozwodu czy odbieraniu władzy rodzicielskiej. Wówczas właściwe organy lub sąd mają oceniać, czy rodzice szanowali swoje potomstwo oraz czy dziecko wyrażało w swoim zachowaniu szacunek wobec rodziców. Ponadto wprost wyrażono zasadę, iż przed podjęciem ważniejszej decyzji rodzice powinni wysłuchać dziecko, oczywiście jeśli jego ogólny stan fizyczno-psychiczny na to pozwala. Dotyczy to głównie sytuacji, gdy dziecko posiada majątek (np. otrzymało spadek), a rodzice - jako prawni opiekunowie nieletniego - mogą nim rozporządzać. Rodzicom, którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych zapewniono uczestnictwo w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej. Odmiennie uregulowano kwestię nazwiska dziecka. Obecnie dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi od męża matki, nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków, a nie jak było poprzednio nazwisko ojca co do którego istniało domniemanie, że pochodzi od męża matki.

Rozbudowano przepis art. 113 § 1 , który wyraźnie stanowi, że niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko będą mieć prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Wprowadzone zostało także przykładowe wyliczenie sposobów kontaktu: odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Kolejną zmianą w KRO jest wprowadzenie możliwości zawarcia porozumienia między małżonkami dotyczącego sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd w orzeczeniu rozwodowym uwzględni je jeśli będzie ono zgodne z dobrem dziecka. Rozstrzygnięcie kwestii kontaktów z dzieckiem jest bowiem teraz obligatoryjnym elementem wyroku rozwodowego.

Jakie zmiany wprowadzono w zakresie obowiązku alimentacyjnego i opieki?
Złagodzono obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dorosłych dzieci. Wprowadzono regulację, iż rodzice, nie mając wpływu na postawę życiową dziecka, na zdobywanie przez niego wykształcenia, czy też rezygnacji z uzyskania kwalifikacji zawodowych, nie powinni być obciążeni zbyt długo obowiązkiem alimentacyjnym. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się - komentuje ekspert e-prawnika. Ponadto w sposób jednoznaczny uregulowano możliwość uchylenia się przez zobowiązanego od obowiązków alimentacyjnych w razie ich sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.

W ciekawy sposób uregulowano kwestię przyznania wynagrodzenia za sprawowanie opieki. Mianowicie, wprowadzono możliwość jego finansowania ze środków publicznych na podstawie przepisów o pomocy społecznej. Przyczyni się to zapewne do zwiększenia liczby osób, które gotowe będą podjąć się tej funkcji. Tym niemniej szczegółowo określono warunki i wymagania jakie spełniać ma osoba ustanowiona opiekunem. Nie może nim być osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych oraz która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2008, Nr 220, poz. 1431)