Wynik "na żyletki". Nie wszyscy wiedzą, jak właściwie działa exit poll i popełniają jeden błąd

To zainteresowanie obserwujemy także w naszych statystykach. Widzimy, że bardzo trendują archiwalne artykuły o tym, jakie bywały różnice pomiędzy exit pollami a oficjalnymi wynikami podanymi przez PKW. Jak będzie ostatecznie? Nie wiadomo. 

Sztab Karola Nawrockiego – nie bez powodu – powtarza, że w nocy wszystko może się zmienić. Podobnie jest w sztabie Rafała Trzaskowskiego, gdzie radość była większa, ale dało się też zauważyć pewną asekurację w deklaracjach czy świętowaniu.

Czym jest dokładnie exit poll i co tak naprawdę Polacy zobaczyli o 21.00?

Exit poll to jedna z najbardziej precyzyjnych metod badania preferencji wyborczych, przeprowadzana bezpośrednio po oddaniu głosu przez wyborców opuszczających lokale wyborcze. W Polsce mechanizm ten odgrywa kluczową rolę w przewidywaniu wyników wyborów prezydenckich, dostarczając pierwszych wiarygodnych danych jeszcze przed zakończeniem oficjalnego liczenia głosów.

Największym nieporozumieniem związanym z exit pollami jest przekonanie, że są to częściowe wyniki z urn wyborczych – czyli że ktoś zaczął już liczyć głosy oddane przez wyborców. To nieprawda. Wyniki exit poll nie pochodzą z urn, ale z anonimowych deklaracji wyborców, którzy już zagłosowali i opuszczają lokal wyborczy. Dopiero badanie late poll uwzględnia częściowo spływające wyniki z komisji wyborczych. 

Jak działa exit poll - podstawy metodologii

Exit poll polega na przeprowadzaniu krótkich wywiadów z wyborcami tuż po tym, jak opuścili lokal wyborczy. Ankieterzy, stojący w bezpiecznej odległości od wejścia do lokalu wyborczego, proszą losowo wybrane osoby o ujawnienie, na kogo właśnie zagłosowały. Kluczowe jest to, że badanie przeprowadza się wyłącznie z osobami, które faktycznie wzięły udział w głosowaniu.

Proces ten różni się fundamentalnie od tradycyjnych sondaży przedwyborczych. Podczas gdy klasyczne badania opinii publicznej pytają o intencje wyborcze, exit poll rejestruje rzeczywiste zachowania wyborcze. Eliminuje to problem zmiany zdania w ostatniej chwili czy też rozbieżności między deklarowanymi intencjami a faktycznym głosowaniem. Oczywiście zawsze istnieje ryzyko, że ktoś skłamał. 

Sukces exit poll zależy w największym stopniu od właściwego doboru lokali wyborczych, w których przeprowadza się badanie. Statystycy wykorzystują dane z poprzednich wyborów, analizując strukturę demograficzną okręgów, poziom frekwencji wyborczej oraz historyczne wyniki poszczególnych kandydatów.

Wybrane lokale muszą reprezentować przekrój społeczny całego kraju. Uwzględnia się takie czynniki jak podział miasto-wieś, struktura wiekowa mieszkańców, poziom wykształcenia, sytuacja ekonomiczna regionu czy też tradycyjne preferencje polityczne. Typowo w Polsce exit poll przeprowadza się w około 500-800 lokalach wyborczych na terenie całego kraju.

Proces przeprowadzania wywiadu

W każdym wybranym lokalu ankieter otrzymuje instrukcje dotyczące sposobu doboru respondentów. Najczęściej stosuje się metodę losową – na przykład ankieter prosi o wywiad co piątą lub co dziesiątą osobę opuszczającą lokal wyborczy. Taki proces zapewnia, że próba jest reprezentatywna i nie faworyzuje żadnej grupy wyborców.

Sam wywiad w ramach exit poll jest krótki i standaryzowany. Ankieter przedstawia się, wyjaśnia cel badania i prosi o kilkuminutową rozmowę. Kluczowe pytanie dotyczy tego, na którego kandydata respondent właśnie zagłosował. Dodatkowo zbiera się podstawowe dane demograficzne: wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania oraz czasem zawód lub informacje o tym, na kogo głosowało się w pierwszej turze. 

Anonimowość jest fundamentalna dla wiarygodności badania. Ankieterzy nie zapisują danych personalnych respondentów, a zebrane informacje są od razu kodowane. Część wyborców odmawia udziału w badaniu, co jest ich prawem. Statystycy uwzględniają ten czynnik w swoich obliczeniach, analizując profil osób, które odmawiają rozmowy.

Przetwarzanie danych i pierwsze szacunki
Dane z poszczególnych lokali wyborczych są przekazywane do centralnego ośrodka obliczeniowego na bieżąco w trakcie dnia wyborczego. 

Statystycy na bieżąco analizują napływające dane, porównując je z profilem demograficznym poszczególnych okręgów. Stosuje się skomplikowane algorytmy ważące, które uwzględniają strukturę populacji w każdym regionie. Jeśli na przykład w próbie exit poll udział młodych wyborców jest mniejszy niż w rzeczywistej populacji danego okręgu, ich głosy otrzymują odpowiednio większą wagę w końcowych obliczeniach.

Kluczowym elementem jest analiza korelacji między wynikami w lokalach objętych exit poll a wynikami w pozostałych lokalach wyborczych. Na podstawie wieloletnich obserwacji tworzone są modele matematyczne, które pozwalają przewidzieć, jak głosowali wyborcy w lokalach nieobjętych badaniem.

Wyniki exit poll są zwykle publikowane tuż po zamknięciu lokali wyborczych punktualnie o godzinie 21:00. Towarzyszą im zawsze informacje o marginesie błędu, który zazwyczaj wynosi 2-3 punkty procentowe dla głównych kandydatów. Margines błędu nie jest wartością stałą. W przypadku II tury wyborów prezydenckich w 2025 roku podano go na poziomie 2%.