W Wielkiej Brytanii po wybuchu pandemii Covid-19 popyt na przestrzeń biurową spadł, ale mimo wciąż obowiązującego zalecenia pracy zdalnej, rynek nieruchomości biurowych, zwłaszcza w Londynie, wykazuje już oznaki ożywienia. Według danych agencji doradczej Bidwell, w grudniu 2020 r. w Londynie było 613 tys. m kw. wolnych przestrzeni biurowych - ponad dwa razy więcej niż rok wcześniej. Firma Deloitte informuje jednak, że powierzchnia nowo budowanych biur w Londynie zaczyna rosnąć. W marcu 2020 r. w budowie było 464 tys. m kw., we wrześniu - połowa tego, w marcu 2021 r. pracowano nad 288 tys. m kw. nowych biur. Firma doradcza CBRE szacuje, że globalni inwestorzy są gotowi zainwestować w londyński rynek nieruchomości 40-45 mld funtów - więcej niż w jakiekolwiek inne miasto w Europie.
Odbicie na brytyjskim rynku nieruchomości
Odbicie na brytyjskim rynku nieruchomości wynika z kilku czynników. Część firm wykorzystuje związane z pandemią załamanie, by poszukać lepszej siedziby. Zakup nieruchomości wciąż jest traktowany jako inwestycja, panuje przekonanie, że ceny powierzchni biurowych, tak jak wszystkich nieruchomości w Londynie, będą nadal rosły. Oczekuje się też powrotu części pracowników do biur i wzrostu zapotrzebowania na nowe powierzchnie - bezpieczniejsze pod względem sanitarnym i lepiej przystosowane do elastycznego trybu pracy.
We Francji 2020 był najgorszym rokiem dla sektora nieruchomości od 20 lat. Inwestycje spadły o 42 proc., rynek najmu skurczył się o 45 proc. Nakłady na nowe powierzchnie biurowe zmniejszyły się o 30 proc. Operatorzy powierzchni biurowych starają się ją maksymalnie wykorzystać i stawiają na większą elastyczność wynajmując mniejsze i lepiej dostosowane do nowych warunków biura na krótsze kontrakty.
Gwałtownie zwiększył się popyt na otwarte na zewnątrz przestrzenie zielone, takie jak tarasy, wiszące ogrody czy odpowiednio zaaranżowane dachy budynków. W nowo planowanych francuskich biurach dużą uwagę przykłada się do systemów filtrowania powietrza. Odchodzi się też od budynków przeznaczonych tylko do pracy, a w nowo budowanych kompleksach mieszczą się też mieszkania, szkoły i przedszkola, sklepy oraz restauracje.
W Hiszpanii rynek najmu nieruchomości biurowych zmniejszył się wraz z pandemią o ok. 40 proc. W największych miastach Portugalii w I kwartale 2021 r. zanotowano 80 proc. spadek wykorzystania przestrzeni biurowych w porównaniu z analogicznym okresem 2020 r. Niektóre opustoszałe biura są przekształcane na placówki edukacyjne, tymczasowe mieszkania dla seniorów lub salony sklepowe.
We Włoszech liczba pracowników w biurowcach Mediolanu i Rzymu zmniejszyła się o 50-90 proc. Puste pozostają nie tylko prywatne biura, ale i gmachy administracji publicznej. Zwiększa się ilość niewynajętych przestrzeni biurowych. W związku z nieobecnością pracowników, w kryzysie pogrążyła się część branży gastronomicznej obsługująca dzielnice biur i wieżowców.
Po pandemii siedziby firm ulegną zmianie
W Szwecji zdecydowana większość firm przewiduje, że po pandemii ich siedziby ulegną zmianie. Z jednej strony wzrośnie zapotrzebowanie na mniejsze pomieszczenia dostosowane do łączenia się z osobami pracującymi zdalnie. Z drugiej - biura przyszłości mają być raczej "miejscami spotkań", oferującymi również przestrzeń do rozrywki i sportu, co ma wynagrodzić pracownikom konieczność wybrania się do biura. Na rynku nieruchomości już widoczny jest wzrost inwestycji w przestrzeń coworkingową.
W Niemczech w 2020 r. nastąpił 4,8 proc. spadek obrotów sektora branży budowlanej zajmującego się budownictwem komercyjnym. W tym samym czasie budownictwo mieszkaniowe wzrosło o 7,6 proc. Według firmy doradczej PwC nieobecność skierowanych do pracy zdalnej pracowników biurowych może przyczynić się do zmniejszenia niemieckiego PKB w 2021 r. o 15 mld euro. Wynika to ze spadku wydatków na dojazdy, mniejszego popytu na usługi i towary w dzielnicach biurowych, a nawet mniejszego zapotrzebowania na prąd. Obroty samej branży cateringowej obsługującej biura zmniejszyły się od marca 2020 do lutego 2021 o 40 proc.
Na Węgrzech powierzchnia nowo wynajmowanych przestrzeni biurowych w 2020 r. zmniejszyła się o 40-50 proc. Według danych z I kwartału 2021 r. niewynajętych pozostaje 9 proc. biur, pustostanów jest o 2,8 pkt proc. więcej niż w analogicznym okresie poprzedniego roku. Ceny wynajmu utrzymują się na stabilnym poziomie, nie wstrzymano także gwałtownie inwestycji. W 2020 r. na rynek trafiło 230 tys. m kw. nowych biur, w 2021 r. powinno ich być 160 tys.
Obserwowaną tendencją na rynku nieruchomości biurowych w Moskwie jest przenoszenie się biur z centrum miasta do tańszych i dalszych lokalizacji. Firmy, które zredukowały liczbę pracowników w biurach zmieniają też pomieszczenia na mniejsze. Jednak analitycy nie widzą znacznego spadku wynajmowanych powierzchni, szczególnie wśród dużych firm.
Z powodu pandemii o ok. jedną czwartą wzrosły jednak koszty eksploatacji biur w Moskwie. To m.in. wydatki na sprzęt ochronny czy testy na obecność koronawirusa. Analitycy przewidują dalszy wzrost kosztów wynajmu, co związane jest m.in. z zamkniętymi granicami z krajami Azji Centralnej, skąd rekrutuje się wielu pracowników zajmujących się sprzątaniem czy pilnowaniem biur, przez co podrożeją również tego typu usługi.
Na pandemii ucierpiała branża nieruchomości biurowych w Kijowie. Spadły ceny wynajmu, wzrosła liczba pustostanów, ale w 2021 r. widoczne jest odwrócenie tego trendu. Mimo koronakryzysu nadal budowano również nowe biurowce. W 2020 r. przybyło ok. 100 tys. m kw. nowych powierzchni biurowych, które były wynajmowane głównie przez firmy z branży informatycznej.
