Raport stworzony przez zespół Wojownicy Klawiatury, obejmujący okres od kwietnia do września 2025 roku, koncentruje się na monitorowaniu i zwalczaniu dezinformacji oraz mowy nienawiści skierowanej przeciwko uchodźcom z Ukrainy w Polsce. Fact-checkerzy obserwowali antyukraińskie przekazy w takich serwisach społecznościowych jak Facebook, X, TikTok, Telegram i Instagram.
Tezy narracji antyukraińskich
Raport wyodrębnia główne fałszywe narracje antyukraińskie, takie jak rzekome przywileje, nadużycia socjalne i zagrożenia epidemiologiczne ze strony Ukraińców.
"Proces wciągania nowych odbiorców w pułapkę dezinformacji opiera się na połączeniu psychologii, dynamiki społecznej i technologii cyfrowych, które wzmacniają fałszywe narracje i utrudniają krytyczne myślenie. Kluczową rolę odgrywa tu zaproponowany przez Elisabeth Noelle-Neuman mechanizm spirali milczenia, który wyjaśnia, jak jednostka dostosowuje swoje poglądy do opinii, którą uznaje za opinię większości z obawy przed izolacją społeczną" – czytamy w opracowaniu.
Analiza wykazała, że negatywne narracje rozprzestrzeniały się z wielu różnych źródeł. Głównym są anonimowe konta i boty, stanowiące 45,45 proc. źródeł. Aktywni użytkownicy odpowiadali za 30,90 proc. treści, politycy za 18,18 proc., a dziennikarze tylko 5,45 proc.
W gronie osób powtarzających lub wzmacniających antyukraińskie, dezinformacyjne przekazy najczęściej widoczni byli politycy i komentatorzy związani z Konfederacją i Konfederacją Korony Polskiej.
Odnotowano również aktywność przedstawicieli Prawa i Sprawiedliwości (m.in. posła Janusza Kowalskiego) oraz byłego premiera Leszka Millera (wcześniej związanego z Sojuszem Lewicy Demokratycznej). W podziale na ugrupowania, najwięcej monitorowanych treści pochodziło od Konfederacji Ruch Narodowy i Nowa Nadzieja (52,77 proc.) oraz Konfederacji Korony Polskiej (25 proc.).
Ponadto, znacząca część narracji dezinformacyjnych i mowy nienawiści jest zbieżna z przekazami pojawiającymi się w innych krajach oraz z tymi obecnymi na rosyjskich kanałach propagandowych. Zjawisko to, na które zwrócili uwagę Olena Szewczenko i Anatoliy Yakovets, świadczy o istnieniu działań koordynowanych na poziomie międzynarodowym, wykorzystujących podobne schematy i mity, dostosowane do lokalnych kontekstów.
Wymierne skutki dezinformacji i mowy nienawiści
"Na poziomie społecznym narracje te pogłębiają podziały, tworząc bariery w dialogu międzykulturowym. Wzrost aktów dyskryminacji, takich jak obraźliwe komentarze w miejscach publicznych, może prowadzić osoby z Ukrainy do izolacji i zmusić je do powrotu do Ukrainy, mimo trwającej wojny" – opisują autorzy raportu.
Aby skutecznie przeciwdziałać dezinformacji i mowie nienawiści wymierzonej w uchodźców i uchodźczynie z Ukrainy, konieczne jest wdrożenie rekomendowanych działań – wskazuje Fundacja Centrum im. Bronisława Geremka.
Rekomendacje dla władz państwowych i lokalnych obejmują cztery kluczowe obszary
1. Wzmocnienie regulacji platform społecznościowych: Władze powinny wprowadzić przepisy zobowiązujące platformy do szybszego usuwania dezinformacji i mowy nienawiści, ze szczególnym naciskiem na monitorowanie fałszywych, anonimowych kont i botów. Sugerowana jest również współpraca z instytucjami unijnymi w ramach Dyrektywy o Usługach Cyfrowych (Digital Services Act), co mogłoby przyspieszyć te działania
2. Finansowanie programów edukacji medialnej: Należy zwiększyć budżet przeznaczony na kampanie edukacyjne prowadzone w szkołach i społecznościach lokalnych. Celem jest rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia oraz weryfikacji informacji w społeczeństwie.
3. Wsparcie integracji uchodźców: Niezbędne są inwestycje w programy integracyjne, takie jak kursy językowe i szkolenia zawodowe
4. Monitorowanie incydentów przemocy: Władze powinny utworzyć ogólnokrajowy rejestr incydentów związanych z mową nienawiści wobec uchodźców i uchodźczyń w celu zrozumienia skali problemu i opracowania skuteczniejszych metod przeciwdziałania.
Raport "Przeciwdziałanie dezinformacji o uchodźcach wojennych z Ukrainy w Polsce" stanowi podsumowanie prac zespołu factcheckingowego, który monitorował antyukraińską dezinformację w polskojęzycznych mediach społecznościowych.
