Podczas uroczystości w Belwederze, która odbyła się w czwartek, certyfikat - potwierdzający wpisanie na listę płyt z przemówieniami m.in. Stefana Starzyńskiego i Józefa Becka - odebrała Agnieszka Kamińska, prezes Polskiego Radia. - Wpisanie tej wyjątkowej kolekcji Polskiego Radia na listę bezcennych obiektów, które dokumentują historię naszego kraju i budują naszą pamięć oraz tożsamość narodową, to wielki zaszczyt. O wyjątkowej randze tego wydarzenia świadczy również fakt, że po raz pierwszy w historii listy krajowej trafiły na nią materiały dźwiękowe. Archiwum Polskiego Radia to skarbnica najwspanialszych dzieł polskiej kultury narodowej pisanych słowem i dźwiękiem - powiedziała prezes Kamińska.
Kolekcja ukrywana w domach z narażeniem życia przez pracowników Polskiego Radia
Odnaleziona w 1979 roku kolekcja 93 płyt to niespełna połowa z uratowanego z Polskiego Radia we wrześniu 1939 roku zbioru około 200 stalowych krążków do tzw. bezpośredniego zapisu dźwięku, czyli metalofonów i decelitów. Po ogłoszeniu kapitulacji 28 września pracownicy Polskiego Radia wynieśli je z narażeniem życia z gmachu rozgłośni przy ul. Zielnej i ukryli w prywatnych mieszkaniach. Kiedy 30 września Niemcy weszli do budynku Radia, nie znaleźli tam ani jednego nagrania.
Płyty wielokrotnie zmieniały opiekunów i miejsce przechowywania
- Pierwszą partię zabrał podpułkownik Wacław Lipiński do swojego mieszkania, a ponieważ po kilku tygodniach groziło mu aresztowanie - przekazał ją zaufanym właścicielom willi przy ul. Górnośląskiej, którzy zamurowali ją w ścianie tej willi - mówi Stefan Kruczkowski, reżyser dźwięku z Działu Realizacji, Konserwacji i Digitalizacji Archiwum Polskiego Radia, który opracował dźwiękowo odnalezione nośniki. - Drugą część kolekcji postanowiono potajemnie wywieźć po kapitulacji Warszawy przez amerykańskiego reportera wojennego Juliena Bryana, ale do tego nie doszło i płyty przeszły dramatyczne losy: 3 razy zmieniały opiekuna, 6 razy miejsce przechowywania, raz przypadkowo uniknęły fizycznej zagłady pod gruzami oraz przejęcia przez Niemców po upadku Powstania Warszawskiego. Obie partie zwrócono do Polskiego Radia w czerwcu 1979 r. - dodaje Stefan Kruczkowski. Trzecią część ukrył w piwnicy u swojego ojca Mirosław Panufnik - kierownik amplifikatorni (studia emisyjnego) Polskiego Radia i brat słynnego kompozytora Andrzeja Panufnika. Do dzisiaj partia ta nie została odnaleziona.
Nieznane i nieemitowane przemówienie Józefa Becka z 1939 roku
Jednym z najcenniejszych eksponatów w kolekcji Polskiego Radia jest nieznane i niewyemitowane przemówienie ministra spraw zagranicznych Józefa Becka z 3 września 1939 roku. Pytani o to nagranie redaktorzy, historycy i urzędnicy ówczesnego Ministerstwa Spraw Zagranicznych nic o nim nie wiedzieli. Nie zachował się tekst przemówienia, a osoby które słuchały radia we wrześniu 1939 roku twierdziły, że nie słyszały przemawiającego ze studia ministra Becka. Najprawdopodobniej o niedopuszczeniu do emisji tego optymistycznego w tonie przemówienia zdecydował sam Beck, który zawahał się wobec coraz gorszej sytuacji na froncie i braku pomocy ze strony Anglii i Francji.
Odzyskane płyty zawierają również przemówienia m.in. prezydenta walczącej stolicy Stefana Starzyńskiego, pułkowników Wacława Lipińskiego i Romana Umiastowskiego oraz reportaże amerykańskich i angielskich korespondentów z broniącej się stolicy. Są też komunikaty porządkowe dla mieszkańców Warszawy czytane m.in. przez Jeremiego Przyborę. Oczyszczone i zdigitalizowane krążki stanowią dziś ważną lekcję historii kraju, jak również polskiej i światowej radiofonii.
Zobacz także: TVP odnowiła cyfrowo prawie 3 tys. produkcji
15 nowych obiektów Programu UNESCO Pamięć Świata w Polsce
W tym roku Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata wzbogaciła się o 15 nowych, unikatowych obiektów, dokumentujących ważne wydarzenia i działalność wybitnych osobistości w dziejach Polski. Z wszystkimi wyróżnionymi dokumentami (m.in. Trybunał Koronny Lubelski 1579-1811 z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie; Dokument Przemysła II z 1295 r. ze zbiorów Archiwum Diecezjalnego w Pelplinie; Kolekcja utworów Fryderyka Chopina z lat 30. i 40. XIX w. w kolekcji Biblioteki Jagiellońskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego) można zapoznać się na wystawie pt. "Pamięć Polski. Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata - 4. edycja" na dziedzińcu Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. Plenerowa ekspozycja będzie dostępna do 30 czerwca 2021 r. 4. edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata została objęta Patronatem Honorowym Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudy.
