Dziś Dzień bez Telefonu Komórkowego. Czy Polacy uzależniają się od smartfonów?

„Światowy Dzień Bez Telefonu Komórkowego to dobra okazja do wyłączenia smartfonu i zastanowienia się nad tym, co powiedział prof. Manfred Spitzer” – napisał Instytut w komunikacie przekazanym Polskiej Agencji Prasowej.

Jak czytamy, „każdy dzień bez smartfona jest dobrym dniem”. „W momencie, gdy dasz dziecku telefon, będziesz walczyć każdego dnia – nie używaj go tutaj, nie używaj go teraz, etc. Dlatego moje rekomendacje dla rodziców są takie – póki dziecko nie skończy trzynastu, czternastu lat – żadnego smartfona. Jeszcze raz – im dłużej jesteś w stanie odroczyć ten moment, tym lepiej dla twojego dziecka. Nie ma innej odpowiedzi” – dodał ISO.

W liście wyjaśniono, że Manfred Spitzer to światowej sławy niemiecki psychiatra, psycholog i neurodydaktyk. Jest m.in. autorem trzech książek: „Epidemia smartfonów. Zagrożenie dla zdrowia, edukacji i społeczeństwa”, „Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci” i „Cyberchoroby. Jak cyfrowe życie rujnuje nasze zdrowie”.

Konsekwencje korzystania z telefonu

Rafał Górski, prezes zarządu Instytutu Spraw Obywatelskich prowadzącego kampanię pod hasłem „Ratuj Dzieci!” przestrzegł, że krótkowzroczność, nadwaga, zaburzenia snu, wady postawy, stany przedcukrzycowe, wypadki w ruchu ulicznym – „to tylko niektóre z zagrożeń dla twojego dziecka związanych z nadmiernym korzystaniem z telefonu”.

Wskazał także, że oprócz fizycznych problemów, badania naukowe wskazują również na niebezpieczeństwa dla zdrowia psychicznego dzieci: lęki, depresje (m.in. samookaleczenia i myśli samobójcze), stres, zaburzenia uwagi, zwiększona agresywność i zmniejszona zdolność empatii wobec rodziców i przyjaciół.

„Co ważne, smartfon szkodzi rozwojowi dziecka, nie tylko w czasie, kiedy samo go używa, ale także wówczas, gdy smartfonu używa mama lub tata podczas pełnienia obowiązków rodzicielskich” – podkreślił autor.

Zaznaczył jednocześnie, że smartfon uzależnia tak jak alkohol, papierosy czy kokaina. „Dzieci uzależniają się bardziej niż dorośli i skutki tego uzależnienia są o wiele bardziej niebezpieczne, szkodliwe” – napisał.

Podał także, że dziecku do prawidłowego rozwoju potrzebne są miliony wypowiedzianych do niego słów i dziesiątki tysięcy wspólnych zabaw z rodzicami – układania klocków, malowania obrazków, wspólnego czytania, śpiewania piosenek, gry w piłkę.

Zakłócony proces nauczania

Dlaczego rodzice tego nie robią? W odpowiedzi Górski przytoczył słowa minister ds. dzieci i edukacji Danii Mattias Tesfaye z 2024 r.: „Byliśmy zdecydowanie zbyt naiwni i zaślepieni tym, co udało się osiągnąć największym firmom technologicznym, a co w praktyce oznaczało zakłócenie procesu nauczania. Mam nadzieję, że przestaniemy rozdawać pierwszoklasistom tablety, a damy im ołówki i nauczymy pisać listy”.

Prezes Instytutu Spraw Obywatelskich zauważył, że na braku zakazu telefonów w szkołach najwięcej zyskuje wielki biznes, np. korporacje technologiczne: Tik Tok, Meta (Facebook, Instagram), Google (YouTube); producenci smartfonów: Apple, Samsung, Xiaomi; firmy telekomunikacyjne: Play, Orange, Plus, T-Mobile.

„Korporacje te dzień po dniu uzależniają twoje dziecko od swoich produktów i usług” - ocenił.

Przypomniał także, że Steve Jobs, twórca marki Apple, trzymał się żelaznej zasady handlarzy narkotyków: „nigdy nie ćpaj własnego towaru”. W wywiadzie dla „New York Timesa” Jobs powiedział, że jego dzieci nigdy dotąd nie korzystały z iPada. „W naszym domu ograniczamy dzieciom dostęp do nowoczesnej techniki” – mówił.

„Specjaliści od lat wskazują, że proszenie dzieci, które nie mają jeszcze zdolności do samokontroli, o samokontrolę przy korzystaniu ze smartfonów i mediów społecznościowych, które zostały zaprojektowane jako uzależniające, czyni z rodziców policjantów. Dodatkowo jest źródłem frustracji dla wszystkich w rodzinie, ponieważ jest to zadanie niemożliwe” – podniósł autor tekstu.

I zaapelował: „zachęcam cię do tego, żeby Światowy Dzień Bez Telefonu Komórkowego stał się dla ciebie i twojego dziecka okazją do zabawy, refleksji i zmiany”.

Psychiatra o uzależnieniu behawioralnym

– Niepokój, rozdrażnienie czy niemożność skupienia się, gdy nie mamy telefonu, mogą być objawami uzależnienia behawioralnego – powiedział PAP psychiatra dr Michał Opielka. Dodał, że mechanizm ten działa jak przy innych nałogach z udziałem dopaminy i objawami abstynencyjnymi.

Zdaniem dr. Opielki z Centrum Zdrowia Psychicznego Szpitala Specjalistycznego w Chorzowie coraz więcej osób wykazuje symptomy silnego uzależnienia od smartfona.

– Można powiedzieć, że to już pewne cechy uzależnienia behawioralnego (BHV). Tak jak przy każdej innej używce mamy tu do czynienia z objawami abstynencyjnymi, tyle że dotyczą one zachowania, nie substancji – tłumaczył dr Opielka.

Choć – jak zastrzegł – pojedynczy dyskomfort związany z brakiem dostępu do telefonu nie musi od razu oznaczać uzależnienia, problem zaczyna się wtedy, gdy potrzeba korzystania z telefonu znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie.

Mechanizm uzależnienia od telefonu ma – według psychiatry – podstawy biologiczne.

– Każdorazowo, gdy otrzymujemy gratyfikację, np. ciekawą informację, lajka w mediach społecznościowych, wiadomość – nasz mózg reaguje wzrostem poziomu dopaminy. To stymuluje układ nagrody. Im częściej powtarzamy te zachowania, tym mocniej się one utrwalają – podkreślił dr Opielka.

Ten mechanizm może prowadzić do sytuacji, w której osoba nie potrafi nawet na czas wizyty lekarskiej odłożyć telefonu.

– Zdarza się to często. Zresztą dziś mało kto potrafi zupełnie bezproblemowo odstawić telefon – dodał psychiatra.

Dobra wiadomość jest taka, że – według dr. Opielki – można ten cykl przerwać, ale nie da się tego zrobić nagle. Potrzebna jest stopniowa zmiana nawyków, często przy wsparciu terapeuty.

Jednocześnie ekspert przypomniał, że w dzisiejszym świecie nie da się zupełnie odciąć od technologii, w tym od telefonów, które są często nie tylko źródłem rozrywki, ale też niezbędnym narzędziem pracy i komunikacji.

– Jestem dobrej myśli. Widzę rosnącą świadomość problemu. Choć całkowite odcięcie się od telefonu nie jest dziś realne, można nauczyć się korzystać z niego w sposób bardziej świadomy i zrównoważony – podsumował dr Michał Opielka.