##NEWS https://www.wirtualnemedia.pl/marketing-internetowy-podsumowanie-roku-2018-prognozy-na-2019-agencje,7171183463188097a ##
##NEWS https://www.wirtualnemedia.pl/rok-2018-w-mediach-spolecznosciowych-co-wydarzy-sie-w-2019-podsumowanie,7173203212568193a ##
Marek Gargała, CEO w Publicis Poland
Wydarzenie roku„Zaczęło się dziać” w wielkich holdingach komunikacyjnych. Po latach mówienia o zmianach teraz zaczęły się one dziać, a polegają głównie na konsolidacji spółek.
Odejście Martina Sorrella z WPP.
Sukces rokuWzrost gospodarczy; w Polsce do tego stopnia, że nawet gazetom wzrosły przychody z reklam.
Porażka / rozczarowanie rokuPolska drużyna na mundialu - rozczarowanie, totalne.
A za granicą, choć na małą skalę, Adidas wykorzystujący symbolikę ZSRR - porażka, całkiem konkretna.
Człowiek rokuReklamowym człowiekiem roku był niewątpliwie (kontynuacja z lat poprzednich) Robert Lewandowski - i, niestety, nie jest to stwierdzenie pozytywne, a to za sprawą liczby marek wspieranych przez wizerunek piłkarza.
W zasadzie wszelkie teorie stosowane do uzasadnienia wykorzystania wizerunku sławnego człowieka w reklamie nie wytrzymały tej próby.
Serwis / kampania / projekt rokuRewolucji tu nie widzę. Ale jest kilka rzeczy wartych moim zdaniem zauważenia.
Przede wszystkim kino: Sukces międzynarodowy „Zimnej wojny” Pawła Pawlikowskiego, a pod koniec roku - sukces filmu „Kler” Wojtka Smarzowskiego. Ten ostatni jest w czołówce najbardziej kasowych filmów (a może zostanie jednak najbardziej, licznik cały czas bije) po 1989 r.
Premiera, nowość rokuPremierą roku jest dla mnie powstanie S4 Capital Martina Sorrella - warte obserwowania, jak potoczą się dalsze losy tego przedsięwzięcia.
Trend rokuPozostawałbym cały czas przy zmianach struktury rynku: konsolidacja w korporacjach komunikacyjnych.
Prognoza na 2019 rokSpodziewam się początków chłodzenia gospodarki, a co za tym idzie spowolnienia, również w naszej branży.
Kacper Sawicki, prezes Papaya Films
Wydarzenie rokuW Polsce: Piąta edycja konkursu Papaya Young Directors, która pokazała wszechstronność nowych talentów filmowych w Polsce w pełnej krasie. Dzięki PYD5 mamy na naszym rynku nowe nazwiska takie, jak Tomasz Chrapusta, Tessa Moult-Milewska, Michał Radziejewski, czy Paweł Soja. Poziom tegorocznych filmów finałowych potwierdza, że warto inwestować w pomoc edukacyjną i warsztatową dla młodych filmowców, oraz to, jak dobrze służą naszej branży mentoring połączony z otwartością na to, co nowe.
Na świecie: Punktem zwrotnym dla branży w tym roku było odejście Martina Sorella z grupy WPP, które zapoczątkowało łańcuch wydarzeń znacznie zmieniający krajobraz rynku. WPP została mocno osłabiona i walczy o utrzymanie pozycji oraz klientów. Sorell natomiast zgodnie z oczekiwaniami zdążył zatrząść branżą i m.in. poprzez nabycie MediaMonks oraz MightyHive, stworzyć potężnego nowego gracza w postaci S4 Capital.
Sukces rokuW Polsce: Zasłużony sukces i międzynarodowy rozgłos dla fenomenalnej kampanii Greenpeace Polska „Do ostatniego drzewa" autorstwa agencji Ogilvy & Mather. Akcja została nagrodzona na polskich i międzynarodowych festiwalach kreatywności, otrzymując m.in. Złoto Best of Feacebook KTR 2018, 13 Lwów na Cannes Lions i cztery Ołówki na D&AD Awards. Brawa dla twórców.
Na świecie: Skuteczność francuskich domów produkcyjnych w walce o wyeliminowanie wewnątrz-agencyjnej produkcji na lokalnym rynku. Dzięki wypracowaniu wspólnego stanowiska i solidarnemu przeciwstawieniu się niesprzyjającym praktykom agencji reklamowych, francuscy producenci skutecznie obronili się przed gigantami, skupiającymi kompetencje wewnątrz sieciowych struktur.
Porażka / rozczarowanie rokuW Polsce: Rezygnacja z rostera reżyserskiego przez studio Dobro na rzecz zewnętrznego impresariatu. Zamiast zmieniać naszą branżę i czerpać przykłady z rozwiniętych rynków, studia produkcyjne najpewniej bojąc się odpowiedzialności wobec twórców, otwierają swoje przybudówki, sprowadzając się do działalności serwisowej i odchodzą od istoty definicji domu produkcyjnego.
Na świecie: Publicis Groupe wycofała się w tym roku ze wszystkich festiwali kreatywnych, przesuwając inwestycje finansową w rozwój platformy AI Marcel, która miała zrewolucjonizować pracę nad projektami reklamowymi, poprzez połączenie ze sobą 80 tysięcy kreatywnych umysłów. Towarzyszący temu projektowi szum medialny i budowanie napięcia nie doprowadziły jednak do poznania przez nas konkretnych korzyści płynących z wdrożenia tej platformy - zwłaszcza z punktu widzenia klientów.
Człowiek rokuW Polsce: Julian Dworak, prezes Klubu Producentów Reklamowych, przy SAR. Nie tylko udało mu się zjednoczyć niechętną wobec siebie konkurencję ale i doprowadzić do podpisania Białej Księgi Dobrych Praktyk Przetargowych. Dworak uczestniczył w negocjacjach z ekipami filmowymi i impresariatami. Polski rynek produkcyjny ma wreszcie swoją organizację, która jest partnerem angielskiej APA i amerykańskiego AICP.
Na świecie: Ponownie Martin Sorell. Po ustąpieniu ze stanowiska, w co najmniej kontrowersyjnych okolicznościach, w kilka miesięcy stworzył nowy biznes, zajmując jedną z najsilniejszych pozycji na rynku. Oto, co to znaczy spaść na cztery łapy.
Serwis / kampania / projekt rokuW Polsce: Podobnie jak sukces w Polsce - zasłużony sukces i międzynarodowy rozgłos dla fenomenalnej kampanii Greenpeace Polska „Do ostatniego drzewa” autorstwa agencji Ogilvy & Mather.
Na świecie: Kampania Nike „Nothing Beats a Londoner”, która pomimo błędów prawnych i szybkiego wycofania z emisji, w niecałe dwa tygodnie podbiła sieć i otrzymała wszystkie najważniejsze nagrody kreatwyne, m.in. na Cannes Lions, D&AD, Clio czy Webby Awards. Ciekawa kampania zagraniczna z mniejszego rynku to belgijski „The Mud Soldier" dla Visit Flanders autorstwa Ogilvy & Social.Lab. Fantastyczne brand experience z ogromnymi zasięgami w social media przy bardzo niewielkim budżecie.
Premiera / nowość rokuW Polsce: Bardzo ważny, pierwszy rok funkcjonowania Klubu Producentów Reklamowych. Do tej pory podzielone środowisko, dostało szansę na zjednoczenie się i już widać efekty podjętych działań. Niezwykle potrzebna polskiemu rynkowi regulacja praktyk w przetargach na produkcję filmów reklamowych została ujęta w niedawno opublikowanej Białej Księdze Komunikacji Marketingowej. Branża producentów reklamowych dysponuje teraz platformą do zajęcia wspólnego stanowiska, wypracowania zasad i uregulowania najważniejszych aspektów rynku, a tym samym zadbania o stały wzrost poziomu naszej pracy i jej efektów.
Na świecie: Napisanie skryptu „reklamy idealnej” przez AI dla marki Lexus. Po przeanalizowaniu 15 lat zwycięskich spotów reklamowych Cannes Lions, sztuczna inteligencja stworzyła w całości scenariusz filmu promującego luksusowy samochód. Autorem tego odważnego i wielopoziomowego przedsięwzięcia jest agencja The&Partnership, a reżyserem spotu laureat Oscara - Kevin Macdonald. Wydarzenie rodzące wiele pytań, bardzo ciekawe i nie bez znaczenia.
Trend rokuW Polsce: Spodziewany błyskawiczny triumf content marketingu na naszym rodzimym rynku. W mijającym roku przeżyliśmy niesamowity rozwój nowych kanałów komunikacji i rodzajów tworzonych treści, a branża z sukcesem sprostała wymaganiom szybko zmieniających się realiów komunikacji.
Na świecie: Wyraźnym trendem w branży w ostatnim czasie wydaje się być integracja dużych agencji sieciowych wewnątrz grup reklamowych. Young&Rubicam połączyło się z VML tworząc VMLY&R, WCRS została włączona do Engine, a ostatnio dowiedzieliśmy się o utworzeniu WundermannThompson z agencji JWT i Wundermann.
Prognoza na rok 2019Po 2018 rynek reklamowy zarówno w Polsce, jak i na świecie jest rozpędzony i będzie dalej przyspieszać. Czeka nas ekscytujący czas, bo już teraz widzimy, w jak wielu różnych kierunkach zmierzają eksperymenty branży kreatywnej. Nowe technologie rewolucjonizują nie tylko komunikację, ale także systemy zarządzania i pracy po stronie klientów, w agencjach oraz w domach produkcyjnych. Jak na razie w pełni korzystamy z nowych możliwości, jakie przynosi nam teraźniejszość. Tempo zmian będzie rosnąć, a my nadal będziemy się rozwijać. Kluczem do sukcesu będzie zdolność do jeszcze szybszej adaptacji do potrzeb rynku - zwłaszcza u producentów.
W najbliższym czasie w Polsce możemy też spodziewać się zmian na lepsze jeśli chodzi o uporządkowanie działania naszej branży dzięki funkcjonującemu Klubowi Producentów Reklamowych. Powinno to zapobiec spadkowi produkcji na naszym rynku na rzecz tańszych krajów takich, jak np. Rumunia czy Gruzja.
Bartosz Gąsiorowski, strategy director w oS3
Wydarzenie rokuUnilever (obecnie Upfield) ogłasza roczne oszczędności rzędu 30 proc. od kiedy część pracy agencyjno-produkcyjnej wykonuje in-house. Koncern Volkswagen zapowiedział zmniejszenie liczby agencji reklamowych globalnie o 90 proc. P&G w USA tworzy własną komórkę reklamową składająca się z pracowników różnych agencji. Jesteśmy w trakcie zmian które wymuszą w przyszłości konieczność zredefiniowania roli i modelu działania agencji reklamowych.
Sukces rokuNie odnotowałem. Porażka / rozczarowanie rokuCambridge Analytica. Big data, w której upatrujemy takie szansę, pokazała, że niesie ze sobą także poważne zagrożenia.Narodową porażka roku to z pewnością kompromitacja naszych na mundialu.
Człowiek rokuZ lekkim smutkiem w głosie powiem, że człowiekiem roku był w Polsce influencer.
Serwis / kampania / projekt rokuKomercyjnie - mulitbrandowy Tide od P&G.Społecznie - kampania „Everyone is equal”.Digitalowo - serwis Musical.ly.
Premiera roku„Bohemian Rhapsody”
Trend rokuNie widzę dominującego, analogicznie do zeszłego roku dużo mówiło się o chat botach i AI.
Prognoza na 2019 rokDalsza konsolidacja agencji reklamowych w ramach holdingów.
Na kolejnych podstronach wypowiedzi menedżerów z Biura Podróży Reklamy, DDB&tribal, Peppermint, Plej, O11E, Human Ark, MullenLowe Warsaw i Communication Unlimited
Robert Sosnowski, CVO w Biurze Podróży Reklamy
Wydarzenie rokuŚwiat: Spadek notowań akcji na Londyńskiej giełdzie największego koncernu reklamowego WPP, który trwa od roku i nie widać końca tych spadków.
Polska: Premiera, szum medialny i dyskusja wokół filmu Kler.
Sukces rokuŚwiat: Juventus Turyn i transfer Cristiano Ronaldo, który spowodował wzrost akcji klubu o 40 proc., a także ogromny przyrost w dotarciu mediowym na klubowych kanałach social media.
Polska: Sukces filmu „Kler” z rekordową widownią 4,3 mln widzów.
Porażka / rozczarowanie rokuŚwiat: Kryzys medialny wokół marki H&M wywołany po publikacji nowej kolekcji, w skład której wchodziła bluza „Coolest monkey in the jungle”. Kryzys medialny zbiega się problemami biznesowymi koncernu H & M.
Polska: Występ polskich piłkarzy na mistrzostwach świata. Po odpadnięciu reprezentacji Polski kampanie wszystkich marek korzystających z wizerunku piłkarzy i drużyny przybrały gorzki i ironiczny charakter.
Człowiek rokuŚwiat: Mark Zuckerberg. Postać, która pojawiła się w minionym roku w negatywnym świetle z powodu mało przekonywujących odpowiedzi udzielonych na przesłuchaniu w amerykańskim kongresie. Właściciel Facebooka nie był w stanie zapewnić, że dane użytkowników jego platformy są odpowiednio chronione oraz niewykorzystywane przez podmioty trzecie. Wszystko za sprawą skandalu związanego z kradzieżą danych przez Cambridge Analytica.
Serwis / kampania / projekt rokuŚwiat: Kampania Nike z Kaepernickiem, która pozwoliła zająć marce stanowisko w ważnym w Stanach Zjednoczonych dyskursie o wolności słowa i sposobie protestowania, który pod koniec 2017 roku podzielił kraj. Kampania wywołała medialną burzę i podzieliła odbiorców, jak można byłoby się spodziewać. Jednakże koniec końców wyraźne pozycjonowanie marki wpłynęło na wzrost sprzedaży.
Polska: donald.pl. Serwis funkcjonujący w social media pod nazwą Polska w dużych dawkach w stosunkowo krótkim czasie zgromadził dużą rzeszę fanów. Obecnie wydaje się najbardziej obiektywnym pod względem dziennikarskim portalem, zawsze podającym źródła oraz naśmiewający się w konstruktywny sposób z różnych opcji i grup po równo. Czy podobnie jak w Stanach Zjednoczonych również i my dochodzimy do momentu, gdy popularność najbardziej wiarygodnych mediów zyskują kanały o charakterze komediowym?
Premiera, nowość rokuŚwiat: Premiera „Red Dead Redemption 2”. W ciągu pierwszych trzech dni od premiery sprzedaż pobiła rekord. Według dewelopera to najlepiej sprzedający się z tytułów, który nie jest grą z serii „GTA”.
Polska: Premiera nowego sezonu serialu „Orange is the New Black” z Magdą Gessler jako przykład doskonałej pracy z materiałem video i stworzenia treści, które w social media osiągnęły ogromną popularność.
Agata Krawczyk, strategic planner w DDB&tribal
Wydarzenie rokuW mojej opinii wydarzeniem roku w Polsce była tak naprawdę… seria wydarzeń. Marcowy „Strajk Kobiet”, który przerodził się w „strajk wszystkich”, Anja Rubik podejmująca temat edukacji seksualnej polskiej młodzieży w ramach inicjatywy #sexedpl, akcja społeczna „Tu pijesz bez słomki” czy masowa krytyka zachowania Filipa Chajzera w „Ameryka Express”, który pocałował kobietę bez jej wyraźnej zgody - wszystkie te wydarzenia świadczą o aktywizacji społeczeństwa i tworzeniu się polskiego społeczeństwa obywatelskiego.
Wydarzeniem roku w skali świata była dla mnie premiera Google Duplex podczas konferencji Google I/O w maju 2018. Słuchając, jak wspomniany asystent głosowy umawia wizytę u fryzjera i rezerwuje stolik w restauracji, stosując podczas rozmowy charakterystyczne wtrącenia o funkcji fatycznej typu „umm”, „mhm” i reagując gładko na nietypowe reakcje rozmówcy, ciężko było stwierdzić, czy odczuwamy bardziej fascynację czy przerażenie. Dla mnie to wydarzenie symboliczne, pokazujące, że doszliśmy do momentu, gdy interakcja z maszyną staje się nieodróżnialna od interakcji z drugim człowiekiem. Sukces rokuSpektakularnym polskim osiągnięciem na skalę światową był dla mnie sukces „Zimnej wojny” Pawła Pawlikowskiego. Choć to przykład bardziej z dziedziny sztuki niż reklamy, stanowi dla mnie dowód na to, że doskonała kreacja zawsze się obroni. Docenienie „Zimnej wojny” na Zachodzie to także oznaka, że Polska wreszcie staje się masowa. „Wiedźmin” (zarówno gra, jak i nadchodzący serial), pierwszy polski serial Netflixa „1983” czy gra „Cyberpunk 2077” jako jeden z najbardziej wyczekiwanych tytułów najbliższych lat dowodzą, że polski produkt kreatywny wreszcie przebija się do mainstreamu.
Za sukces w skali świata wskazałabym mobilizację w walce z fake newsami. Choć na tym polu wciąż jeszcze wiele jest do zrobienia, wydaje się, że wreszcie zaczęliśmy traktować ten temat poważnie. 2018 zapisze się między innymi jako rok, w którym Mark Zuckerberg został przesłuchany w sprawie afery Cambridge Analytica. To wydarzenie zmobilizowało wszystkich gigantów - YouTube zapowiedział w połowie roku przeznaczenie 25 mln dolarów na walkę z dezinformacją, Twitter od kilku miesięcy zamyka około miliona fałszywych kont dziennie, a Komisja Europejska powołała specjalną grupę ekspertów ds. fake news. To duży sukces, choć nadal „work in progress”.
Porażka / rozczarowanie rokuZ perspektywy polskiego rynku reklamowego, porażką jest dla mnie fakt, że reklama w coraz większym stopniu staje się instrumentem finansowania (wybranych) mediów. Wystarczy przywołać chociażby reklamy łodzi podwodnych i innych równie masowych „produktów” Polskiej Grupy Zbrojeniowej w jednym z tygodników opinii. W efekcie reklama traci swoją pierwotną funkcję, przestaje mieć też znaczenie jej jakość - w końcu chodzi tylko o to, żeby wydać pieniądze.
Smutną obserwacją z polskiego podwórka jest dla mnie również to, że mimo końca drugiej dekady XXI wieku seksizm i negatywne stereotypy nadal mają się dobrze w polskiej reklamie. Na szczęście coraz częściej takie przypadki są piętnowane - świadczy o tym m.in. precedensowy wyrok dla producenta napojów energetycznych Devil za seksistowską reklamę na Facebooku.
Jako porażkę w skali świata wskazałabym„zadyszkę technologicznych gigantów z Wall Street. Po pięciu latach wielkiej hossy, w pierwszym kwartale 2018 roku indeks FAANG osiągnął swój szczyt, po czym zaczął spadać. Z Facebooka masowo odpływają młodzi użytkownicy, wyniki Netflixa okazały się dużo niższe od przewidywań analityków, a Snapchat, jeszcze w 2017 roku wyceniany na miliardy dolarów, dziś właściwie umiera.
Człowiek rokuW tym punkcie chciałabym wskazać jedno nazwisko: Luka Rayski, czyli autor najlepszego - i najważniejszego - key visuala tego roku. Serwis / kampania / projekt rokuUbiegły rok w polskiej reklamie zaowocował kilkoma świetnymi kampaniami społecznymi i reklamami „zaangażowanymi”. Moje serce podbiła szczególnie niezniszczalna tęcza na placu Zbawiciela, stworzona dla marki Ben & Jerry’s (Unilever) oraz Stowarzyszenia Miłość Nie Wyklucza i Fundacji Wolontariat Równości przez agencję 180heartbeats + Jung v Matt. Autorom koncepcji udało się stworzyć (a raczej - odtworzyć) ważny symbol różnorodnej i tolerancyjnej Warszawy, w piękny, nowoczesny i bardzo wymowny sposób.
Kawał dobrej roboty zrobili także moi koledzy z DDB&tribal dla Fundacji Rak’n’Roll, zachęcając kobiety do badania swoich piersi w ramach kampanii „Coś do nich mam”. Skuteczna kampania o raku, w której w ogóle nie pada słowo rak? No jasne! Intrygująca faza teaserowa, świetnie dobrane influencerki, światowej klasy design, nowoczesny chatbot „BOOBlabla”, ale przede wszystkim dobre zrozumienie problemu, pozwoliło skutecznie przełamać tabu i przyniosło świetne efekty - tysiące Polek w ekspresowym tempie zapisało się na badania.
Spośród światowych kampanii chciałabym na pewno wyróżnić spot reklamowy Apple dla produktu HomePod w reżyserii Spike’a Jonze’a - za hipnotyzującą opowieść o tym, jak niesamowita i potrzebna jest nam muzyka. Zawsze doceniam także wszelkie pstryczki w nos dla naszej branży kreatywnej - w 2018 roku moimi ulubionymi były: reklama Tide’a „Every Ad is a Tide Ad” z Super Bowl oraz przewrotny „Anti-Manifesto” Jeep’a.
Trend rokuW 2017 roku Kendrick Lamar zaśpiewał, że chce oglądać rozstępy, sprzeciwiając się wyidealizowanym obrazom, zalewającym nas z (social) mediów. Wydaje się, że w 2018 roku jego pokorne życzenie zostało wysłuchane. Pozytywnym trendem ubiegłego roku, widocznym zarówno w skali świata, jak i Polski, jest w mojej opinii tryumf autentyczności.
Przede wszystkim dyskusja o negatywnym wpływie mediów społecznościowych na psychikę zaczęła zataczać coraz szersze kręgi - w 2018 roku mówiła o tym nawet księżna Sussex Meghan Markle, a wtórowali jej najwięksi idole nastolatków - Tylor Swift i Justin Bieber. Próg 5 milionów obserwujących na Instagramie przekroczyła Celeste Barber, amerykańska aktorka komediowa, która parodiuje idealne zdjęcia internetowych celebrytów, doskonale obnażając ich wyreżyserowanie, a czasem wręcz przerysowanie (w Polsce podobny motyw wykorzystują m.in. Make Life Harder).
Powszechne zmęczenie wyidealizowanymi obrazami miało także pozytywne skutki w postaci pojawiania się w masowej komunikacji bardziej różnorodnych ludzi. W 2018 roku w pokazie Victoria’s Secret bierze udział modelka chorująca na bielactwo, odzieżowe sieciówki (łącznie z Tommym Hilfigerem) wypuszczają kolekcje przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych, a w Polsce spektakularne sukcesy odnosi małomiasteczkowy chłopak z trądzikiem. Prawdziwe jest piękne - i chętniej kupowane! Jednak nawet jeśli takie działania to tylko „chwyt marketingowy”, to ich efekt jest pozytywny - uczymy się, że jesteśmy różni, i że to okej!
Prognoza na 2019 rok2019 może być tym rokiem, w którym (rzeczywiste) wydatki na reklamę w internecie osiągną poziom 50 proc. wydatków na reklamę w ogóle. Wobec takiej sytuacji, ostatni sceptycy będą musieli zaakceptować, że obecność w internecie powinna być podstawą, a nie dodatkiem do kampanii. I tak, jak konsumenci funkcjonują jednocześnie w świecie off- i on-line’owym, tak branża marketingowa nie powinna rozgraniczać tych światów, lecz dążyć do zapewnienia konsumentowi spójnego, kompletnego doświadczenia.
W przyszłym roku na pewno będziemy nadal obserwować dynamiczny rozwój AI, z naciskiem na machine learning i deep learning. Wyzwaniem na 2019 rok w tej dziedzinie będzie na pewno poprawa jakości interakcji między człowiekiem a AI i dążenie do lepszego odtwarzania wszelkich niuansów komunikacyjnych. W obszarze sztucznej inteligencji przewiduję także rozwój asystentów głosowych wykorzystujących AI. Wystarczy spojrzeć chociażby na marki motoryzacyjne - kilka z nich zapowiedziało wprowadzenie asystentów głosowych do swoich modeli właśnie w 2019 roku.
Myśląc o prognozach na przyszły rok, nie można także nie wspomnieć o ekologii. Rok 2018 był czasem alarmujących prognoz dotyczących zmiany klimatu czy zanieczyszczenia oceanów oraz rosnącej refleksji na temat wpływu człowieka na planetę. Wspieranie zrównoważonego rozwoju przez marki - jeszcze jakiś czas temu postrzegane jako miły, CSR-owy dodatek i ograniczane głównie do opakowań nadających się do recyklingu – będzie coraz istotniejszym czynnikiem wyboru marki przez konsumentów. Marki i reklamy będą musiały być coraz bardziej zaangażowane.
Bartek Cymer, dyrektor zarządzający Peppermint powered by Quad
Wydarzenie rokuNa świecie skandal z Cambridge Analytica i wszystko co za sobą niesie. Wykorzystanie prywatnych danych milionów użytkowników serwisu społecznościowego, bez ich wiedzy, do celów politycznych zachwiało tak Facebookiem, jak i światem polityki.
W Polsce RODO - masowe czyszczenie baz klientów i zbiorowa panika.
Sukces roku725 mln dolarów. Tyle w trzy dni zarobiła gra komputerowa. Wydana na dwie konsole obecnej generacji. Jakość produkcji pomogła, ale to siła marki i machiny marketingowej Rockstar ponownie zrobiły swoje i pokazały, że miejsce gier wideo jest w mainstreamie.
Porażka / rozczarowanie rokuW Polsce, ale odbijające się szerokim echem na całym świecie, deklaracje prezydenta RP na szczycie COP24. Spośród wielu kompromitujących wypowiedzi polskich polityków z tego roku to właśnie to ma szczególną wagę, bo dotyczy problemu globalnego ocieplenia, z którym skutecznie walczyć można tylko na poziomie państwowym. A działać trzeba szybko, bo na podjęcie zdecydowanych działań zostało nam może kilka lat. Tymczasem głowa naszego państwa jasno deklaruje, że ma ten problem w głębokim poważaniu. Dodając do tego kampanię „ChangingTogether” mamy pełny obraz obłudy.
Światowa porażka filmu „Han Solo: Gwiezdne wojny - historie” pokazuje, że nie wszystko co Star Wars to złoto i że każda marka, w nieodpowiednich dawkach, może się przejeść.
Człowiek rokuAlexa. Spośród innych AI to ona pojawiła się na sali sądowej w charakterze świadka podwójnego morderstwa. Serwis / kampania / projekt rokuTrash Isles. Kampania zwracająca uwagę na problem plastikowych odpadów w oceanie. Komunikację skonstruowana tak, by Wyspa Odpadów zyskała status państwa według kryteriów ONZ. Obywatele wyspy byli rekrutowani w internecie i dzięki temu w krótkim czasie wyspa miała więcej mieszkańców niż niektóre państwa. W akcję zaangażowali się celebryci, zobowiązując się do pełnienia ministerialnych funkcji w nowopowstającym państwie. Kampania skutecznie zwróciła uwagę na problem odpadów nie tyle obywateli, co rządów państw, bo była poruszana na arenie ONZ.
Premiera, nowość rokuApple Pay wreszcie w Polsce.„1983” - pierwszy polski serial produkcji Netflix na świecie.
Trend rokuKolejny rok influencer marketingu po kolejnym roku mobile.
Prognoza na 2019 rokW reklamie co raz ważniejsza będzie autentyczność. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do influencer marketingu, ale też do wszelkiej automatyzacji, która zyskuje ludzką twarz przez algorytmy sztucznej inteligencji i zaawansowane wykorzystanie danych o predyspozycjach klienta.
Łukasz Gumowski, creative partner w Plej
Wydarzenie roku2018 był bardzo nietypowym rokiem. Trudno wskazać jedno wydarzenie, najważniejsze z punktu widzenia marketingu i komunikacji. Duże nadzieje były pokładane w mundialu, a - jak wiemy - w polskim wydaniu nie wypaliło w zasadzie nic. W wydaniu ogólnoświatowym odnoszę wrażenie, że sukces Chorwacji był na tyle dużym zaskoczeniem, że - poza samymi Chorwatami - świat nie bardzo miał pomysł jak zareagować.
Z perspektywy branży agencyjnej uważam, że w podsumowaniu roku 2018 nie można nie wspomnieć RODO, którego wprowadzenie stanowiło istotny bodziec zmian organizacyjnych, infrastrukturalnych i procesowych.
Sukces rokuNiestety z różnych względów kompletnie nie wykorzystaliśmy potencjału największego tegorocznego sukcesu sportowego Polaków, czyli zdobycia mistrzostwa świata przez naszą reprezentację w siatkówce mężczyzn. Sportowo chylę czoła, komunikacyjnie i marketingowo pozostawiam bez komentarza.
W Plej bardzo cieszymy się z pierwszego w historii agencji tytułu Agencji Marketingu Zintegrowanego Roku przyznanego przez MMP oraz Silver Drum 2018 - naszej pierwszej nagrody międzynarodowej.
Porażka / rozczarowanie rokuNa poziomie światowym za porażkę roku uznaję aktualną sytuację Facebooka i Marka Zuckerberga. Trudno ocenić, co stało się z tym młodym przedsiębiorcą, ale odnoszę wrażenie, że ktoś się w czymś pogubił.
W Polsce pierwsza porażka to oczywiście występ naszej reprezentacji na mundialu, a drugą jest moim zdaniem kompletne fiasko działań związanych z obchodami 100-lecia odzyskania niepodległości. Niewykorzystany potencjał, brak planu, chaos komunikacyjny, ale przede wszystkim brak konkretnego pomysłu.
Człowiek rokuBanksy. Cały czas uderza z snajperską celnością. Mistrz komunikacji.
Serwis / kampania / projekt rokuZ jednej strony problemy z wizerunkiem Facebooka, a z drugiej fenomenalny rok dla Instagrama. Uważam, że ten serwis zasługuje na szczególne wyróżnienie w tym roku. Fantastycznie odnalazł się wśród potrzeb aktualnej społeczności ludzi „mobile”. Zdeklasował Snapchata i wyznacza trendy w rozwoju aplikacji społecznościowych.
Dla mnie osobiście przełomowe jest wdrożenie w Polsce Apple Pay (w końcu).
Premiera, nowość rokuRevolut - bardzo bym chciał, żeby docelowo ten model płatności międzynarodowych i przepływów mikropłatności stał się standardem. To pierwszy krok w kierunku obalenia rządów wielkich instytucji finansowych i poprawy jakości i ceny usług świadczonych zwykłym konsumentom.
Jeśli chodzi o krajowe podwórko, niezmiennie kibicuję polskiej scenie gamingowej i dlatego absolutnym hitem jest dla mnie ogłoszenie przez CD Project RED finalizacji prac nad grą „Cyberpunk 2077”.
Trend rokuWśród agencji zauważalne jest budowanie kompetencji oraz komunikacji w duchu brand experience. To szczególnie cieszy, ponieważ potwierdza budowaną przez nas od kilku lat strategię komunikacji agencji Plej - brand experience agency.
Jeśli chodzi o szersze działania rynkowe, zdecydowanie warto przyglądać się aplikacji TikTok, jej społeczności, tworzonej tam zawartości. Uważam, że to kolejny ważny trend wynikający ze zmian pokoleniowych.
Prognoza na 2019 rokW digitalu bardzo ważna jest dalsza profesjonalizacja działań influencerskich. Ten rok dobitnie pokazał, że to nie jest tymczasowy trend, tylko po prostu konkretny kanał komunikacji z dużym potencjałem sprzedażowym.
Czekam także na zmiany w mobilnym dostępie do internetu. Bardzo jestem ciekaw tego, co zmieni w naszym życiu wprowadzenie technologii 5G u operatorów sieci komórkowych.
W branży agencyjnej oczekuję dalszych zmian konsolidacyjnych w podmiotach z kapitałem zagranicznym. To proces silnie zaakcentowany w tym roku przez największych graczy na rynku. Dla agencji niezależnych to dobry czas na dywersyfikowanie portfolio klienckiego i rozwijanie kompetencji, których jeszcze agencje nie mają.
Luiza Jaworska, strateg w O11E (One Eleven)
Wydarzenie rokuDwa niezależnie od siebie tworzone wydarzenia pokazały, że świat reklamy zaczął na poważnie romansować z AI.Pierwsze z nich to premiera spotu marki Lexus „Driven by Intuition” stworzonego przez sztuczną inteligencję, opierającą się o bogatą bazę danych nagrodzonych kampanii z ostatnich 15 lat i dane o reklamach produktów luksusowych. AI stworzyła na tej podstawie całkiem składny scenariusz reklamy nowego modelu auta.
Drugie wydarzenie to „Huawei Sound of Light” - premiera symfonii stworzonej przez człowieka i AI (w smartfonie Huawei), obwieszczająca partnerstwo człowieka i maszyny w opowiadaniu świata. Kompozytorem symfonii Sound of Light był Mark Sayfritz, sztuczna inteligencja była tu pomocnikiem, podpowiadającym rozwiązania.
Zastosowanie AI w tak dotychczas wrażliwych na twórczą, ludzką iskrę sferach jak pisanie scenariuszy czy tworzenie muzyki to ciekawa zmiana. Czas pokaże, czy ten niebezpieczny skądinąd dla branży romans z AI to jednorazowy reklamowy gimmick czy stała tendencja.
Sukces rokuMało angażująca kategoria artykułów higienicznych dla kobiet, trudna i zakłamywana w komunikacji przez ostatnie dekady potrafiła stworzyć perełkę - spektakularny spot marki Libresse „Viva la vulva”, który jest apoteozą kobiecego ciała. Kontynuacja strategii marki przełamującej tematy tabu (zeszłoroczna głośna kampania „Blood normal”) mocno opartej o kobiecy empowerment jest czymś, czemu warto się przyglądać i czemu warto kibicować.
Porażka / rozczarowanie rokuRozczarowanie roku na skalę światową to szumnie zapowiadana premiera iPhone XS. Wizjonerska niegdyś firma przestała zaskakiwać kogokolwiek czymkolwiek. Nowe produkty okazują się dokładnie tym, czego spodziewają się konsumenci. Marka straciła swoją czujność i pazur - z inspirujących brandów przeszła do kategorii przewidywalnych i naśladowczych. Żal, chociaż oczywiście nie ma to wpływu na (nadal doskonałe) wyniki firmy.
Polską porażką reklamową roku jest dla mnie spot PFN z okazji 100-lecia odzyskania niepodległości Polski, w którym Mel Gibson objaśnia w dość zawiły sposób ,o co to chodzi z tym zagadnieniem. Wybór do spotu tego właśnie aktora, znanego z homofobicznych i rasistowskich wypowiedzi oraz szowinistycznych zachowań w jakiś sposób potwierdza słabnącą wizerunkowo pozycję Polski i moje osobiste przekonanie, że polityków należy trzymać z daleka od reklamy.
Trend rokuMocno widocznym i coraz silniejszym trendem jest inwestycja marek w dobrej jakości content marketing. Firmy przyglądają się uważnie swoim konsumentom i śmielej wchodzą w ciekawe projekty z pogranicza sztuki i reklamy. Sygnowane bądź wspierane przez marki projekty muzyczne (kontynuowany od kilku lat świetny cykl Męskie Granie Żywca, czy EB Tymczasem angażujący kwiat polskiego hip-hopu) lub popkulturowe (dedykowany serial „Dom Pełen Życia” na kanale Ikea, czy videoprojekt Ikea ASMR wykorzystujący ciekawy trend kulturowy z YouTube’a) to skuteczne próby przyciągnięcia przez duże marki uwagi coraz bardziej wymagającego konsumenta. Tworzenie ciekawych treści, dedykowanych do właściwego narzędzia komunikacji, które rezonują z konsumenckimi oczekiwaniami jest jedyną szansą na przebicie się marki przez coraz większy clutter reklamowy.
Jan Bartnik, head of business development w Human Ark
Wydarzenie rokuWydarzeniem, a raczej trendem roku, jest skierowanie oczu marketerów i influencerów na świecie i w Polsce na zagadnienia związane z ochroną środowiska. Efektem tego są coraz skuteczniejsze kampanie ostrzegające przed konsekwencjami zmian klimatycznych. Przez lata ten temat był traktowany jako wymysł ekologów. Dzięki kampaniom prowadzonym m.in. w mediach społecznościowych ludzie zaczynają dostrzegać, że nawet jedna słomka w barze ma znaczenie.
Sukces rokuNa świecie - zdecydowanie udany start rakiety Falcon Heavy i medialna otoczka w hollywoodzkim stylu wokół tego wydarzenia. Mam nadzieję, że Starman marznący za kierownicą Tesli w kosmosie dalej zachowuje zimną krew.
Za sukces roku w Polsce uważam rozpoznawalność kampanii „chłopiec na zebrze” tworzonej dla E.Wedel, m.in. przez PZL i Human Ark. PZL po raz kolejny udowodniło, że copy z ich długofalowych kampanii przechodzi do codziennej polszczyzny. Cieszymy się, że możemy brać udział w tym projekcie.
Porażka / rozczarowanie rokuPolska reprezentacja na mundialu w Rosji! To był zdecydowanie największy zawód dla Polaków i dla reklamodawców.
Rozczarowaniem roku na świecie jest dla mnie przygotowanie Polski do szczytu COP24. Jako katowiczanin uważam, że organizacja kontrowersyjnej wystawy o „dobrym węglu” podczas tego wydarzenia jest wizerunkowym faux pas tego roku.
Człowiek rokuJako człowieka roku wskazałbym Roberta Kubicę! Determinacja i pasja, którą Robert poświęcił, by wrócić do formy i usiąść znów za kierownicą bolidu F1, to gotowy scenariusz na film (jeśli powstanie - mam nadzieję, że studio Human Ark będzie odpowiedzialne za stworzenie do niego efektów). W moim osobistym rankingu na uznanie zasługują także sukcesy artystyczne reżyserów studia Human Ark, m.in. Kamila Polaka, który stworzył niezapomniane efekty wizualne do najnowszej sztuki Krzysztofa Warlikowskiego pt. „Wyjeżdżamy”, Wojtka Wawszczyka, którego komiks „Pan Żarówka” zebrał świetne recenzje, czy też Tomka Leśniaka, którego książka „Hej, Jędrek!” ukazała się w Chinach. Serwis / kampania / projekt roku„Hate Is So” to kampania, którą trzeba zobaczyć. Marka Bianco miała odwagę, by wyjść poza standardowe tworzenie mood booków oraz kolejnych stylizacji i sięgnąć po mechanizmy zachowań społecznych, które obserwujemy na co dzień, ale z którymi się nie zgadzamy. Oparcie strategii komunikacyjnej na mowie nienawiści niewątpliwie przykuwa uwagę i jest odważnym posunięciem.
Premiera, nowość rokuZ radością patrzyliśmy na ewenement w historii polskiego box office - przekroczenie 5 milionów widzów na polskim filmie „Kler”. Mamy nadzieję, że podobny sukces odniesie również film „Broad Peak”, przy którym odpowiadamy za efekty specjalne.
Trend rokuSeriale, seriale, jeszcze raz seriale. Rok 2018 to bardzo udany okres dla polskiej branży- trzy mocne tytuły („Rojst”, „Ślepnąc od świateł”, „1983”). Z niecierpliwością czekamy również „Wiedźmina” z budzącą emocje obsadą oraz drugi sezon naszego serialu „Kacperiada”.
Prognoza na 2019 rokParadoksalnie uważam, że rok 2019 będzie stał pod znakiem hashtagu #filmisnotdead. Filmy kręcone na taśmie (m.in. „Tamte dni, tamte noce”) lub stylizowane na takie („Zimna wojna”) to jedne z najgłośniejszych tytułów tego roku. Coraz popularniejszy staje się również trend powrotu do analogowej fotografii i estetyki lat 80. Najwyraźniej cyfrowe kamery nie zastąpiły naszej miłości do charakterystycznego, analogowego „ziarna”.
Bartek Hanus, strategy director w MullenLowe Warsaw
Wydarzenie rokuPolska: Uszczuplenie listy polskich agencji sieciowych o kilka pozycji: JWT, TBWA, Young & Rubicam, FCB. Śpieszmy się kochać agencje, coraz szybciej znikają „łączone” w ramach grup i holdingów reklamowych.
Świat: Odejście po 33 latach Martina Sorrella z WPP, którego był jednym z założycieli. Tylko po to, żeby założyć kolejną grupę reklamową. Ciągnie wilka do lasu.
Sukces rokuRosnąca ciągle siła influencerów. Najlepsi z nich już dawno przestali być tylko idolami milenialsów, a stali się: koncernami medialnym tworzącymi wysokiej jakości treści, autorytetami docierającymi do dużych grup odbiorców, celebrytami, wzorcami dla młodszego pokolenia. Nieźle jak na kogoś, kto zaczynał od domowych produkcji nagrywanych na kamerkę w laptopie lub smartfonie.
Porażka / rozczarowanie rokuPolska: Kampanie reklamowe na 100-lecie niepodległości. Podniosły głos Mela Gibsona, wspólne śpiewanie hymnu i lokata niepodległościowa (1,918 proc.) pokazują dobitnie, że ugrzęźliśmy w świecie starych symboli. Polska straciła dobrą okazję, żeby powiedzieć o sobie coś nowego.
Świat: Światowe koncerny też zaprzepaściły dobrą okazję, żeby pokazać się z dobrej strony. Panika związana z wszechobecnością plastiku była szansą dla wielu producentów, szczególnie FMCG, do zaprezentowania się jako nowoczesne marki dbające o środowisko i zdrowie konsumentów. Duże firmy złożyły jednak tylko kilka dość okrągłych obietnic i zapewnień na temat swojej dbałości o środowisko. Real time marketing tym razem nie zadziałał.
Człowiek rokuKobiety. W coraz większej ilości kampanii stają się pełnokrwistymi i wyrazistymi głównymi bohaterkami, a nie jedynie sztampowymi przedstawieniami matki, żony lub kochanki. Kampanie Reeboka, adidasa, Manchester City, Libresse czy BGŻ BNP Paribas powodują tym większy niedosyt, że lokalnie można było spodziewać się znacznie więcej w związku ze 100-leciem przyznania kobietom w Polsce praw wyborczych.
Serwis / kampania / projekt rokuPolska: Tęcza na placu Zbawiciela dla Ben & Jerry’s. Za umiejętne posłużenie się nośnym medialnie tematem i precyzyjne zbriefowanie wszystkich mediów w kraju jakie nagłówki powinny dać tej wiadomości.
Joanna Kulig i Jeanne Damas w kampanii Reserved. Pokazać, że coś jest modne i stylowe nie używając ani razu słów „moda” i „styl”. W ogóle niewiele mówiąc. To naprawdę zasługuje na szacunek w zazwyczaj przegadanej polskiej reklamie.
Świat: Świąteczna kampania Johna Lewisa z udziałem Eltona Johna. Za pomysł, muzykę, realizację, storytelling i przypomnienie na czym polega magia świąt.
Premiera, nowość rokuPolska: Piwo bezalkoholowe, które w lecie szturmem zdobyło rynek rosnąc o 63 proc. Pragnienie nowości okazało się silne.
Świat: Połączenie musial.ly i Tik Tok. Zanim zdążyło dojść do globalnego starcia, konkurencyjne aplikacje połączyły się w jedną. „Make love not war” w praktyce.
Trend rokuPolska: Świeżaki, Słodziaki, Lidlaki, Kicaki, Punkciaki. 83 proc. badanych mówi, że chce więcej takich kampanii lojalnościowych. Oby ich prośby nie zostały wysłuchane.
Świat: Patrząc na kampanie nagradzane w Cannes, widać, że marki coraz częściej angażują się w działania, które dotyczą ważnych społecznie tematów i naprawdę zmieniają świat. I to przekłada się też korzystnie na ich wyniki sprzedaży. Przyjemne z pożytecznym.
Prognoza na 2019 rokSkoro w rozwiązywaniu lokalnych i globalnych problemów coraz mniej można liczyć na polityków, może to marketing i reklama dadzą radę zmienić świat na lepsze.
Karolina Pasek i Agnieszka Grajda z Communication Unlimited, laureatki Young Creatives Cannes 2018 w kategorii Design
Sukces rokuBez chwili wahania: kampania „To the Last Tree Standing” („Do ostatniego drzewa”), przygotowana dla Greenpeace przez agencję Ogilvy i jej spektakularne (niejednokrotne!) zwycięstwo w Cannes. 17 nominacji, 13 nagród i największy polski sukces na tym festiwalu w historii. W tym przypadku sukces ma jeszcze wartość dodatkową, czyli skuteczne zaangażowanie niezainteresowanej dotąd problemem wycinania puszczy grupy odbiorców. Sukces na świecie, w Polsce a i w samej puszczy także.
Kampania / Projekt rokuŚwiat - TideNie jest tajemnicą, że nasze mózgi uwielbiają powtórzenia: znana wcześniej melodia może doprowadzić do wytwarzania endorfin, które z kolei docierają do tak zwanego układu nagrody. Zależność tę - w niezaprzeczalnie mistrzowskim stylu - sprytnie wykorzystali w tym roku twórcy reklamy Tide. Bazując na sztampowych i wyświechtanych schematach stworzyli wysmakowany miszmasz konwencji, kradnąc show na Super Bowl. I okazało się, że dodanie proszku do prania do pastiszu może równać się zdobyciem Grand Prix w Cannes.
LibresseCi, którzy powiedzą, że wątek feministyczny w reklamie jest sooo 2017, niech wskażą jeden tak wizualnie piękny, a jednocześnie tak merytoryczny przekaz, walczący ze stereotypami na temat intymnych części kobiecego ciała, jak reklama Libresse. Ważny temat, piękna forma, przystępny język. A do tego jeszcze polski wątek w postaci Maurycego Gomulickiego. Podsumowując, dodamy tylko: Viva la vulva!
Polska - INGKampania ING Banku Śląskiego „Powietrze”: doskonały insight, oparcie języka komunikacji na dwóch, szczególnie widocznych w Polsce problemach: polaryzacji społeczeństwa i zanieczyszczenia powietrza. A do tego jeszcze głos Kory w tle . Prosto i w punkt.
Porażka rokuPolska: O ile wykorzystanie intertekstualności udało się w reklamie Tide’a, o tyle twórcy nowej kampanii Netii nie zrozumieli chyba do końca tego mechanizmu. Albo nie chcieli. A już na pewno im się nie chciało. Nie chciało im się ani tworzenia niczego nowego, więc uraczeni zostaliśmy (nie)doskonałą kopią Lucas the Spider, ani poprowadzenia w sposób poprawny działania kryzysowego, gdy już wszystko wyszło na jaw. Ot, zaplątali we własną sieć.
Świat: Żyjemy w czasach, w których otwarcie mówi się o trwającej czwartej fali feminizmu, akcja #metoo odbija się szerokim echem w każdym zakątku świata, a powszechnie wiadomym jest wzrastanie świadomości równości płci, a co za tym idzie - również roli kobiet. Okazuje się jednak, że Victoria’s Secret - jedna z flagowych kobiecych marek bieliźnianych - postanowiła udawać, że temat nie istnieje i otwarcie mówi o swojej niechęci zarówno do modelek transpłciowych, jak i modelek plus-size. Jak twierdzą: „nie są one spełnieniem marzeń”. Jak twierdzą pozostali: spełnieniem marzeń jest już tylko upadek tej firmy. Zresztą - ten moralny mają już za sobą.
Wydarzenie rokuPolska: W Polsce wartą wyróżnienia jest inicjatywa :Dobry Znak. Platforma, będąca odpowiedzią na sukcesywnie wprowadzane w miastach uchwały krajobrazowe, ma wspierać rozwój małych przedsiębiorstw. I choć początkowo projekt dedykowany był przede wszystkim im, dość szybko okazało się, że stanowi ona ratunek dla miast i wrażeń estetycznych każdego z nas. Słowem: priceless!
Świat: Kendrick Lamar i pierwsza w historii nagroda Pulitzera przyznana raperowi.
Premiera rokuByć może mógłby nią być InstagramTV. Zobaczymy, co z tego wyjdzie.
Człowiek rokuPolska: Rzadko - ba! ekstremalnie rzadko - zdarza się, by jakakolwiek kryzysowa sytuacja skończyła się bez pozostawiania uczucia niesmaku. To, jak w przypadku tegorocznego kryzysu w sieciach Green Cafe Nero poradził sobie Adam Ringier i jego sztab PR-owy, przynajmniej przez kolejne dziesięć lat będzie wspominane jako case study wzorowego działania kryzysowego na kolejnych wykładach z public relations. I dlatego zasługuje on na wspominanie.
Świat: Bea Johnson, prekursorka ruchu zero waste. Nie będziemy tutaj produkować niepotrzebnych treści, napiszemy krótko: ta kobieta rozpoczęła rewolucję.
Trend rokuTen rok zdecydowanie minął pod hasłem zero waste. W końcu otwarcie przyznaliśmy, że mamy problem. Samo pojawienie się tego zjawiska w debacie publicznej paradoksalnie doprowadziło do tego, że to, co z założenia neguje komercję, stało się skrajnie komercyjne. I choć w branży reklamowej przejawia się to jeszcze uprawianiem tak zwanego „greenwashingu”, widoczne są również zmiany, mające realny wpływ na środowisko, jak na przykład rezygnacja z foliowych reklamówek w Australii, plastikowych słomek w Starbucksie lub jednorazowych plastików w Ikei.
Prognoza na 2019 rokWzrastająca świadomość konsumentów stanie się na pewno wyzwaniem dla wielu firm, nie tylko w kontekście prowadzenia komunikacji, ale przede wszystkim ich realnego wpływu na środowisko. I choć historia reklamy niejednokrotnie jasno pokazała, jak istotna jest autentyczność komunikatów oraz prowadzenie kampanii społecznie zaangażowanych - obecnie istotniejsze będzie realne spełnienie tych obietnic w zgodzie ze środowiskiem, licząc się ze wszystkimi jej konsekwencjami.
Wzmożona świadomość konsumentów może przejawić się również poprzez słabnące zainteresowanie Facebookiem, który po tegorocznych atakach hackerskich oraz masowym wycieku danych, znacznie stracił - nie tylko akcje, ale również znaczną ilość swoich użytkowników. Być może również alarmy dotyczące zagrożenia rosnącego w związku z zanieczyszczeniem środowiska uświadomią ludziom, że problemy, jakie ich dotykają, dzieją się przede wszystkim w otaczającej ich rzeczywistości. A żeby to zrozumieć będę musieli opuścić tę wirtualną. Zobaczymy.
